BEELDEN SCHIETEN

Au moment de «commémorer» le dixième anniversaire des premiers combats en Yougoslavie, le Nova vous propose, en collaboration avec le Comité de surveillance OTAN (CSO), un cycle de projections de films sur le sanglant démantèlement de la fédération héritée de Tito.

La plupart des films et vidéos présentés sont des documentaires (à l’exception d’un long métrage de fiction inédit en Belgique: «Pretty Village, Pretty Flame») qui ont rarement, ou jamais, été projetés en Belgique. Malgré leur grande variété, ils ont pour point commun de ne pas emprunter la condescendance et le manichéisme enrobant les pseudo justifications des conflits balkaniques que nous servent les grands médias.

Plusieurs films se penchent sur les «facteurs externes» ayant favorisé l’éclatement ou la prolongation de ces guerres; à savoir l’interventionnisme, drapé d’humanitarisme, des grandes puissances.

D’autres dénoncent plus spécifiquement le rôle des médias dans la manipulation de l’opinion publique, afin de lui faire accepter la nécessité d’entrer en guerre contre ceux désignés comme nos ennemis du moment.

Enfin, de manière générale, la parole est donnée à ceux qui ne l’ont que rarement eue ces dix dernières années, journalistes dissidents, victimes de «nettoyages ethniques» oubliés, ou simples quidams dont l’existence a été brisée par des décisions sur lesquelles ils n’ont eu aucune prise.

«Ah, que la guerre est jolie» sera aussi l’occasion de débats (avec Serge Halimi, Anne Morelli, Michel Collon) et d’une exposition de photos.

Vanop zijn ziekenhuisbed herinnert Milan de tien dagen in de hel die hij doorbracht met zijn detachement in een tunnel. Maar ook de nostalgie naar zijn band met zijn moslimvriend Halil houdt hem bezig. Er is ook de Amerikaanse journaliste Lisa Linel (ook zij zat in die tunnel), die haar mening over de goede en de slechte partij in het conflict moet herzien.

Gebaseerd op de echte Bosnische oorlog in 1992 is deze prent noch een oorlogsfilm, ook geen klassieke western, zelfs geen psychologisch drama over het geweld. Heden en verleden zijn door elkaar geweven: de karakters van de personages krijgen langzaam vorm, op de achtergrond van een dramatische actie die uiteindelijk het heden met het verleden verbindt.

Psycholoog, dichter en regisseur Srdjan Dragojevic werd geboren in Belgrado in 1963. «Veel mensen zullen je een sterk verhaal vertellen over deze oorlog, terwijl je met je partner comfortabel in een cinemazaal zit»- zegt Dragojevic. «Daarna ga je erover discussiëren in een leuk restaurant, met een heerlijke steak en een goed glas wijn. En je zal tot de conclusie komen dat de wereld prachtig zou zijn als we maar wat meer tolerant waren en elkaar wat vriendelijker zouden behandelen. (...) Ik beken dat het mijn bedoeling is je appetijt te vergallen en je er niet zo makkelijk van af te maken. Want niet ver van je geciviliseerde restaurant is er een land waar de mensen alles verloren hebben. Ze zijn van alles beroofd: van hun huizen, een deel van hun leven, van al die leuke restaurants, die lekkere keuken, de fun, de kunst, de hoop, de trots, of zelfs van hun leven».

De «te voorkomen» oorlog is een onverbiddelijke veroordeling van de rol die de grootmachten speelden in de Joegoslavische ruïnes. De film herneemt de afwikkeling van een tiental jaren van Joegoslavische oorlogen, vanaf de Sloveense en Croatische afsplitsing tot aan de inname van Kosovo door de NAVO-strijdkrachten. De film toont de verdeeldheid en de flaters van de westerse bondgenoten alsook de manier waarop de Verenigde Staten en Duitsland actief de uiteenspatting van het land hebben aangemoedigd. Betekenisvolle toespraken van verschillende grote actoren in het conflict ­ Europese bemiddelaars, Amerikaanse staatssecretarissen, UNO-verantwoordelijken ­ tonen de omvang van de kloof tussen de voorstelling van de Balkan-oorlogen opgediend aan het westerse publiek en dat wat zich werkelijk op het terrein afspeelde. Bezaaid met getuigenissen van journalisten en historici, werpt «The Avoidable War» een schel licht achter de schermen van het conflict en op de rol van brandblusser ­ pyromaan die door onze bestuurders en media gespeeld werd.

Wat is de oorlog mooi, wanneer ze goed voorgesteld wordt en intelligent geënsceneerd. Wanneer er communicatiespecialisten gemobiliseerd worden om de goede burgers bepaalde beslissingen te doen aanvaarden, die ze anders zouden wantrouwen. Deze specialisten zijn tegenwoordig onmisbaar geworden voor bestuurders om een oorlog te verkopen en om zich van de steun van de bevolking te verzekeren, ook wanneer daarbij een loopje wordt genomen met de waarheid.

De makers selecteerden voor ons enkele episodes uit de «Kosovo-oorlog» waarbij ze het waarheidsgehalte toetsen van de berichten, die door de NAVO-top verspreid werd. De missie van deze «spin-doctors» of communicatie-consultants is na de Golfoorlog een moeilijke kunst geworden. In het geval van Kosovo echter ging het brein van de NAVO nog verder dan het eenvoudigweg bewerken van de feiten: valse informatie werd bewust verspreid om de Serviërs te diaboliseren, acties van het Joegoslavische leger werden uitgevonden om de bloedige aanvallen van de Alliantie te dekken, te nieuwsgierige journalisten werden bewust op een verkeerd spoor gezet...

+ debat: serge halimi & anne morelli

De vertoning wordt gevolgd door uiteenzettingen van de Belgische historica Anne Morelli (ULB, auteur van Principes élémentaires de propagande de guerre), de Franse journalist Serge Halimi (Le monde diplomatique, samen met Dominique Vidal auteur van L’opinion, ça se travaille!) en afgesloten met een debat met het publiek.

Deze antropologische documentaire volgt dag na dag enkele inwoners van een dorpje op de grens met Servië. Kroaten en Moslims leven er sinds lange tijd vreedzaam samen, terwijl ze elkaar in andere delen van het land al aan het verscheuren zijn. Maar de oorlog komt eraan, in de verte kan je al bommen horen en de geesten worden onrustig, hoewel de mensen van nature optimistisch zijn.
Een document dat stil maakt. De kineaste en een veldantropologe slaagden erin de directe getuigenis op te tekenen van dorpsbewoners die vast zitten in een raderwerk. Enkele maanden later zullen deze buren elkaar vermoorden...

Tijdens de Bosnische oorlog maakte P. Barrat voor verschillende Europese kanalen een dagelijks twee minuten durende kroniek over het leven in een en dezelfde straat in Sarajevo. Na de vijandelijkheden keert hij terug, niet enkel om de overlevenden te ontmoeten, maar ook en vooral om de verhouding tussen hem -de «speciale gezant»- de tv-kijkers en de mensen die het allemaal meemaakten te onderzoeken. Een schitterend document, met een mengeling van getuigenissen van tijdens de oorlog en die uit het meer Œvredige’ heden. De maker, en soms ook een Bosnische collega, wijdt uit over de rol van het medium televisie, over de gevaren, de truukjes, de sensatie, de toenaderingspogingen om uiteindelijk... te stranden. In een hallicunante passage wordt zelfs een personage als B.-H. Lévy op de korrel genomen. Maar deze kroniek is ook een prachtig portret van een gegijzelde kosmopolitische stad, die nu van deze rijkdom is beroofd. Iets wat de massamedia ons wel eens doen vergeten.

Voor wie «Prypiat» heeft gezien (in Nova tijdens het «Back in ex-USSR»-festival), is de Oostenrijkse cineast, fotograaf en documentairemaker Nikolaus Geyrhalter geen onbekende. Geyrhalter is met de opnames van deze documentaire begonnen de dag na de ondertekening van het Œvredesakkoord’ van Dayton (1995),die de verdeling van Bosnië-Herzegovina definitief maakte. Deze film vertelt een collectieve geschiedenis aan de hand van individuele verhalen. Gedurende een jaar volgen we de overlevingstocht na de oorlog. Het zijn een twintigtal portretten: van Serviërs, Bosniërs en Croaten, allen slachtoffer van het conflict. Ze werden benaderd met respect en integriteit, en zo nemen ze ongeneerd en ontspannen het woord voor het oog van de camera.

Behalve het feit van hun verhaal te mogen doen, geeft Geyrhalter hen ook de nodige tijd. Zonder drang naar sensatie. In deze tijden van news flashes mag men deze verdienste niet onderschatten. Vandaar de opzettelijke keuze voor de duur van deze film (meer dan 3 uur), voor het intieme kader en voor een montage op het ritme van de seizoenen. Drie elementen die deze langzame poging tot reconstructie mogelijk maken.

Hier spreekt men over de irrationele en menselijke dimensie.»De film zelf zoekt niet naar oorzaken, het zijn altijd de personages die er hun oordeel over geven. Hier verzamelen we opinies door elke keer weer te vragen om dezelfde situatie gedetailleerd te beschrijven: over het leven van alledag, het eten, het logement, de gevoelens» («Hors champ», Lussas, 1998).

«The Year After Dayton» viel in de prijzen in Wenen, Berlijn, Duisburg en Parijs (Prix Joris Ivens - 1998).

24 maart 1999: de NAVO ontketent de operatie tegen Yougoslavië en onze verenigde media verheugen zich dat het Westen eindelijk de moed opbrengt om een humanitaire interventie op te zetten.
Maar was het wel een humanitaire operatie? Speelden er geen andere geheime objectieven mee? Hebben de media ons ook hier weer gemanipuleerd? Wie waren de eigenlijke slachtoffers? Bereidde deze oorlog andere conflicten voor?
Op al deze vragen hebben een vijf-tal Belgen, onder wie de journalist Michel Collon, de historicus Anne Morelli, doctor Colette Moulaert en beeldhouwer Mark Jambers, een antwoord gezocht. En dit in het "andere kamp", in mei 1999. Ze kwamen terug met deze film die een getuigenis is van alles wat men vergat te vertellen en te tonen op de televisie tijdens deze twee en een halve maand van "acties». "We did our job", zegt de Amerikaanse soldaat fier: de film toont waaruit dit werk juist bestond.

Terwijl het Westen zichzelf voorhoudt Joegoslavië gebombardeerd te hebben om een "etnische zuivering" in Kosovo te vermijden, toont deze film de actuele situatie van de minderheden in het protectoraat, door de UNO geïnstalleerd en bezet door 45.000 NAVO-mensen. Michel Collon ging praten met de mensen die achterbleven en zich schuilhielden in de tot ghetto’s getransformeerde enclaves, nadat de meerderheid van de Serven en niet-Albanezen (Roma, Turken, musulmaanse Slaven) verjaagd werden van zodra de westerse troepen in de provincie afzakten. Hun verhalen zijn een tragisch pleidooi tegen de "humanitaire oorlogen" van diegenen die ons besturen.

> debat: michel collon
Journalist Michel Collon, die aan de realisatie van beide films meewerkte, zal aanwezig zijn bij beide vertoningen en hij zal tevens een debat in de zaal inleiden en animeren.

Op 5 februari 1994 hebben de media over de hele wereld het over de 68 doden en 197 gewonden bij de aanslag van Markale, de centrale markt van Sarajevo. De schuldigen zijn meteen aangeduid: de Bosnische Serviërs die de stad met zwaar geschut in hun greep houden. Het antwoord blijft niet uit: voor de eerste keer in z’n geschiedenis, voert de NAVO een aanvalsoperatie uit en bombardeert Servische militaire doelwitten. Het begin van een Westerse interventie die z’n verlengstuk vindt in de massale raids op Bosnische Serviërs in 1995 en z’n hoogtepunt in de "Kosovo-oorlog" van 1999. In de humanitair-oorlogszuchtige roes gaat één detail onopgemerkt voorbij: de bom die het bloedbad veroorzaakte kwam niet van de Servische linies.

Hebben de Amerikanen Irak, Bosnië en Kosovo gebombardeerd met nucleair afval? Martin Meissonnier deed onderzoek in de Verenigde Staten, Duitsland, Irak Dubaï en Kosovo om het fijne te weten te komen over wapens met verarmd uranium (UA). Deze documentaire gaat op zoek naar de waarheid over de gevolgen van het ge-bruik van deze verschrikkelijke wapens op de mens. U moet immers weten dat UA een levensduur van zomaar eventjes 4,5 miljard jaar heeft... De wapens werden massaal gebruikt door de VS in Irak en het regime van Saddam Hussein ziet er de oorzaak van een kanker- en misvormingsepidemie in. Sinds de golfoorlog werd het UA al gebruikt in Bosnië in 1995; en in Servië en Kosovo in 1999, waar gelijkaardige symptomen opduiken. Getuigenissen van veteranen, artsen, verpleegsters, wetenschappers en experten worden geconfronteerd met die van de Amerikaanse militaire autoriteiten. Op dit moment bezitten zo’n 40 landen wapens met verarmd uranium. Een sluipende nucleaire proliferatie, die daarom niet minder onrustwekkend is.

Deze recentste film van Marcel Ophuls is ongetwijfeld ook de gedurfdste van z’n onderzoeksdocumentaires (z’n specialiteit).

Vier uur lang volgen we twee ontdekkingstochten in het belegerde Sarajevo van 1993. Ophuls ontmoet er een legertje oorlogscorrespondenten -fotograaf, cameraman, klankman, TV- of krantenreporter- van de meest integere tot de sensatiekampioen. Hij volgt hun kleine individuele lotgevallen, net zoals die van enkele Bosniërs tegen de context van de grote Geschiedenis, en vooral van het informatie-spektakel.

Een indrukwekkende montage laat hem probleemloos toe een systeem te ontmantelen waarin propaganda troef is. Om dat te doen aarzelt hij niet van een andere fictie -die van Hollywood- of andere films, zoals die van zijn vader Max Ophuls, gebruik te maken.

Z’n opzet wordt ironisch, grijnzend en provocerend en stelt de toeschouwer voor z’n eigen verantwoordelijkheid. Een verzetsfilm, om van te genieten en storend tegelijk.