Filmssss

We zullen het maar moeten geloven dat het gebeuren zich werkelijk afspeelt in een badstad in Florida, en dat over vier dagen gespreid... Een groepje bedrijvige lieden, aangevuld met collega"s en vrienden, bevindt zich in een atelier waar het daglicht niet doordringt. Het blijkt een soort studio te zijn waar tegelijkertijd een plaat én een film worden opgenomen. Zijn van de partij: een geluidstechnicus, een producer, de pianist Tony Hymas, de saxofonist Sam Rivers, een cameravrouw, een microfonist en de cineaste Pascale Ferran. Het kon Ferran geen zier schelen dat ze niet vertrouwd was met het maken van documentaires. Tekenend hiervoor was dat ze komaf maakte met de traditionele elementen van het genre (gebruik van off-screen stem, interviews...). Ze wist bovendien niets af van jazz en kende zelfs geen Engels! En tóch: met hun oubollige zware camera"s wisten de beide dames een ongelooflijk trefzeker sfeerbeeld vast te leggen. De intensiteit tussen de twee muzikanten -die soms ook scherpe kantjes vertoont- is haast tastbaar. Ze verschijnen apart in beeld wanneer ze spelen en je ziet ze samen bij het herbeluisteren van hun opnames.

Gefilmd in 1966 op het dak en in het hart van de New Yorkse QG van Sun Ra en zijn Arkestra door de Amerikaanse minimalistische componist Phil Niblock. Met sterk belichte close-ups (misschien wel een etymologische hommage aan de Zonnegod?) verenigt de kortfilm een "beeldband" met de uitzinnige "geluidsband" van de groep. Kronen, diademen, juwelen, instrumenten, handen,... De close-ups zijn dermate doorgedreven dat we kunnen spreken van macrofotografie. Door de extreme abstractie geeft de film veeleer het zintuiglijke genot van het mysterie van Mister Ra weer dan dat er gepoogd wordt het gebeuren in een documentaire vast te leggen. Destijds werd de film geregeld geprojecteerd tijdens de concerten van de groep.

Tijdens de hele film tracht Franck Cassenti de mythische Sun Ra (zon!) te vatten terwijl deze Cassenti van de ene trance in de andere brengt en dat rond zijn ultieme fetish song: Nuclear War! Aanroepingen, gebeden, vol vergulde engelenfiguren en de mantels van de Superhelden. Sun Ra en zijn Arkestra mochten in de jaren "80 zeker niet onderschat worden! De kosmische spetters vlogen eraf! Deze film toont ons interviews van ongewone lengte met Herman ŒSonny" Blount en daarbovenop met mijinheer Archie Shepp, op doortocht in Parijs. "Nuclear war, it"s a motherfucker/If they push that button, your ass gotta go"

Het is heerlijk om Denis A. Charles te zien spelen. Laconiek op zijn lichte kist gezeten, speelt hij zonder overdrijving, alsof het niets is. Maar zijn spel is precies, het hypnotiseert,
beklijft en het komt hard aan. Hij is een groot drummer met een sacrale persoonlijkheid. De vraag is: waarom is hij zo weinig bekend? Nochtans, aldus Steve Lacy, Archie Shepp en Frank Lowe in deze documentaire, is deze kerel is het ritme zelf! Daar waar in de jaren "60-"70 veel zwarte Amerikaanse free muzikanten naar Europa kwamen, waar ze meer erkenning kregen dan in de VSA, ging dit aan Charles voorbij. Met ons lichaam, dat voor 75% uit water be-staat, stenen en steentjes, fietsen en schoenen in het water gooien, dat geeft een mooi geluid! Denis en Susie Ibaraa leveren het bewijs in deze documentaire!

Afgezien van de piano, is de contrabas allicht één van de minst transporteerbare basisinstrumenten van de jazz. Nomadische contrabassisten hebben dan ook al heel wat fraaie foto"s opgeleverd: William Parker die geladen als een ezeltje op een festival aankomt, vastgelegd door Jacques Bisceglia; of Peter Kowald, gefotografeerd door Nicole Aders, wanneer hij zijn contrabas meezeult op de fiets. Laurence Petit Jouvet heeft van het onderwerp een aangrijpende "road movie" musical gemaakt. Van maart tot mei 2000 volgde zij Peter Kowald van nabij terwijl die zijn jongerendroom sinds de jaren vijftig realiseerde: de Verenigde Staten doorkruisen van Nashville tot New York en van New Orleans tot San Fransisco op zoek naar de bronnen van zijn kunst: de zwarte Noord-Amerikaanse muziek. Ook al kan een film niet meer tonen dan enkele fragmenten van een dergelijke expeditie, blinkt de cineaste uit in het registreren van gevoelige emotionele momenten en van ontmoetingen: op het podium (naast o.a. Hamid Drake, William Parker en Fred Anderson), dan weer in het midden van de sociale realiteit van de Verenigde Staten, in een archiefcentrum van de indiaanse cultuur en aan de zijde van Californische zwarten die strijden tegen de "gentrification" van hun wijken.

Muziek & Woord komen ruim aan bod in dit dubbelportret van de stad New York en de "New Jazz" rond 1985. Als heuse film geconcipieerd en niet als televisiereportage, laat deze prent een drietal musici uitgebreid aan het woord: de saxofonist-autodidact Charles Gayle, de contrabassist-activist William Parker en Peter Kowald, van wie Ebba Jahn hier de "sedentaire" versie presenteert van diens zoektocht naar Afro-Amerikaanse wortels in zijn muziek. Alle drie schetsen ze een (vaak schrijnend) beeld van de socio-economische structuur waarbinnen de artiest tracht te overleven.
En dan is er natuurlijk ook de muziek. We krijgen lange fragmenten te horen uit een tiental concerten. Een veertigtal grote namen passeert de revue (zie hiernaast), met als hoogtepunt de optredens van de drie gerenommeerde groepen rond resp. William Parker, Don Cherry en Peter Brötzmann.

« Dring ! Hallo, Mijnheer Ferrari ? Ja wij zijn wanhopig op zoek naar uw film Ambitus voor een festival in Cinema Nova in Brussel. Wat?! U heeft deze film nooit meer teruggezien na zijn voltooiing in 1968?!" Dit gesprek met Luc Ferrari volstond voor een zelfopgelegde " mission impossible": deze film terugvinden, beloofd! Maar waar, en hoe? Ook onze Amerikaanse vrienden zijn er naar op zoek, en raken het spoor bijsterŠ En wat is nou juist de titel: "Ambitus"? "Cecil Taylor à Paris"? "Cecil Taylor ou la découverte du free jazz"? En dan, als bij toverslag, vinden we de filmŠ die zich simpelweg niet op z"n plaats bevond, net als zijn auteur overigens, Luc Ferrari: ont-spoord componist die zekerheden op de helling zet en muzikale verboden met humor, intimiteit en sensualiteit in de wind slaat, en dit tot grote ergernis van de serieuze muziekliefhebberŠ. Een film die niet op z"n plaats is, een auteur die niet op z"n plaats blijft, en Cecil Taylor, geniale pianist, poëet, schepper van oneindige geluidenstromen, meester-fysioloog van het ritme, danser, tovenaar en pompelmoesliefhebber. Deze film, geproduceerd door Pierre Schaeffer in de reeks "Les grandes répetitions", toont Cecil Taylor met zijn kwartet in een hotel dat uitgeeft op Place des Vosges in Parijs. De man van de fabuleuze ritmes spreekt er over zijn muzikale inzichten en het belang dat hij hecht aan improvisatieŠ Onverwachte ontmoetingen, Cecil Taylor en Luc, wij en Ambitus, Luc en onszelfŠ

In aanwezigheid van Luc Ferrari, die zijn film voor de gelegenheid herontdekt met ons, en die het zal hebben over het verband tussen zijn muziek en Free Jazz.

+ BONUS !!
» 11.04 » Sound
» 24.04 » Karel Appel, componist

Zowel Roland Kirk als John Cage exploreren de schijnbaar onuitputtelijke mogelijkheden van muziek. Deze voor de rest zeer verschillende iconoclasten ontmoeten elkaar weliswaar niet in de film: de enigmatische reflecties van Cage over geluid en Kirks intense experimenten met blazers wisselen elkaar af. Kirk bespeelt terzelfdertijd drie saxofoons, vervolgens ook fluit, integreert field recordings van vogelzang om tenslotte fluitjes uit te delen aan het publiek met de boodschap hem te begeleiden "in the key of W, if you please." Cage bereidt op zijn beurt een muzikaal fietsstuk voor met Davis Tudor en Merce Cunningham in het Seville Theater te Londen. Cage treft Kirks muziek in een echokamer en besluit zijn zoektocht naar het geluid van de stilte in één van zijn favoriete lokaties: een kamer zonder echo waar het tumult van het aktieve zenuwstelsel opborrelt.

>> 11/04 (18:00) met "Ambitus"
>> 17/04 (20:00) + bonus "Karel Appel, Componist" & "The Ornette Coleman Trio"

"Als ik werk, moet ik ook lawaai hebben, jazz, geschreeuw" (Karel Appel). 1961, de CoBrA schilder componeert filmmuziek voor de documentaire die Jan Vrijman over hem maakt in het kasteel Groeneveld in Baarn. Een andere cineast, de fotograaf Ed van der Elsken, portretteert Appel tijdens het ontstaan van de muziek. Appel bewerkt zijn elektrisch orgel, valt een drumstel aan, schreeuwt in de micro"s en declameert een visionair gedicht. Daarna takelt hij de potentiometers toe en kerft in de bandopnemer. Ook al is dit niet echt een voorbeeld van free jazz, we worden hier overtuigend geconfronteerd met een radicaal voorbeeld van woeste en eruptieve muziek die oprijst ergens temidden van het dadaïsme van de jaren twintig en de Boredoms van de jaren negentig. De muziek kwam in uiterst beperkte oplage uit op vinyl onder de naam "Musique Barbare".

Ongetwijfeld de meest emblematische film en het hoogtepunt van onze programmatie. Dit "notaboekje voor een Afrikaans Orestes" is een verbazingwekkend cinematografisch werk uit 1969; zowel fictie, documentaire en experiment, filmessai als "work in progress". Een film over een filmproject: lokaties en personen worden opgespoord om als decor of acteurs te figureren in een adaptatie van de tragedie van Aischylus, het verhaal van Orestes, in het hedendaagse Afrika. Dit opzoekingswerk wordt becommentarieerd door Pasolini zelf, die ons vertelt waarom het pertinent is dit cruciaal stukje geschiedenis van onze kultuur in een weinig exotisch Afrika op weg naar politieke onafhankelijkheid te situeren. Daarbij worden binnenlandse kwesties niet vergeten, zoals blijkt uit de doumentairebeelden van de slachtingen in Biafra.
Over Pasolini zegt landgenoot en schrijver Moravia het volgende: "hij voelt Zwart-Afrika aan met dezelfde poëtische sympathie als toen hij het lompenproletariaat uit Rome benaderde". De vertelling wordt onderbroken door twee momenten die getuigen van een opmerkelijke narratieve vrijheid: een eerste keer door de tussenkomst in Rome van Afrikaanse studenten die deze filmnotities bekijken en op hun beurt becommentariëren. En vervolgens door een puur muzikale scène met de grote Argentijnse free-jazz saxofonist, Gato Barbieri. Een groot moment, waarop "film vrij spel geeft aan muziek, want zelden zal film voor iets sterker dan zichzelf moeten bezwijken" (Jean-Louis Comolli).

+ BONUS !!!
» 11/04 » Monangambee
» 24/04 » AFRIQUE 50

Op een moment dat de oorlog in Vietnam alle aandacht opeiste, bracht deze "krijgslustige dame" (zo noemde Jean Genet haar), gewapend met haar camera, verslag uit van de Afrikaanse dekolonisatie-oorlogen in o.a. Guinea, Angola, Portugees-Guinea, de Kaapverdische Eilanden... Zo ook in deze kortfilm waarin de cineaste -een geboren vertelster met roots in het theater- verhaalt hoe een sympathisant van het Angolese verzet door het Portugese leger wordt gefolterd. Rond die tijd trad ook het Art Ensemble of Chicago op in Parijs. Na afloop van het concert doet Sarah Maldoror de leden van de groep het voorstel om haar pas gemonteerde film van muziek te voorzien. Men bekijkt de film Œs anderendaags; het Art Ensemble is meteen enthousiast en neemt prompt z"n eerste soundtrack op: gratis, als blijk van solidariteit...!

In aanwezigheid van Sarah Maldoror.

(bonus van Appunti per un orestiade africana)

Zoals steeds passeert er niets ongemerkt voorbij het scherpzinnige oog van Johan van der Keuken, en ook zijn (free) jazzoren vangen veel geluiden op! Naast zijn samenwerking-vriendschappen met Breuker, Shepp, Tchicai, en zijn soundtracks, is zijn volledige filmoeuvre doordrongen van de jazz-muziek. Improvisatie is onlosmakelijk verbonden aan zijn manier van schrijven, het destabiliseren van de kijker, het ritme en neventhema"s. Ook in Het Witte Kasteel heeft van der Keuken gebroken met de geaccepteerde verhalende en beschrijvende vormen van het filmen. De onderling heel verschillende werelden van een Spaans eiland bedreigd door de toeristenindustrie, een sociaal centrum in een ghetto van Columbus (Ohio), en een door de arbeiders bezette fabriek in Nederland worden op een onthullende, poëtische en schokkende manier voortdurend in elkaar geweven. De film is een gedurfd experiment, waarin beeld en geluid op een geheel nieuwe manier tot een grote compositie worden samengevoegd rond het Witte Kasteel!

+ BONUS !!
» Lettre à mon ami Pol Cède

"De meest duizelingwekkende geluidsband uit de hele filmgeschiedenis" schrijft Jean-Louis -Free Jazz/Black Power- Comolli. Een cinematografische ufo verkent de autosnelwegen! Geheel gefilmd in een auto op de nachtelijke reisweg van Besançon naar Rijsel, een enig moment in de improvisatiefilm: vuurwerk, politiek-poëtische ingevingen door een uniek collectief dat arbeiders en vakkenners van de filmindustrie verenigt.

» bonus van "Het witte kasteel" (11/04) & "Lucebert, tijd en afscheid" (16/04)

"Big Ben" is een film over één van de drie klassieken van de tenorsaxofoon. Ben Webster, één van de grootste meesters in het lyrische spel, bestrijkt het hele spectrum van de jazz: blues, ballads en het wilde scheuren. Zijn bewondering voor deze muziek en het spel van Ben Webster bracht Johan van der Keuken ertoe een film over de jazzmuzikant te maken. Eenmaal neergestreken in de Amsterdamse grachtenbuurt gaat de legende van Ben Webster een raar leven leiden. Gestoorde beelden en afgeknotte mededelingen laten zien wat Ben niet is. BIG BEN is een film zonder begin of slot. Het is een doorgaande beweging van vaak onroerende scènes, die zelden in zijn geheel getoond worden. Tezamen trachten zij een beeld te vormen van de ruimte binnenin het grote hart en de grote muziek van Ben.

Contrabas en tegengewicht. Al houdt hij er zelf niet van zo genoemd te worden, Mingus is ontegensprekelijk één van dè persoonlijkheden in de jazzwereld. Voor hem is muziek allesbehalve alledaags: ze is broos en krachtig tegelijk. Dit portret is perfect op maat van de musicus gesneden. Tussen de muziekfragmenten in een micro-club en enkele "home made" scènes in zijn rommelige huishouden, laat Mingus zich gelden. Met de pijp in de mond en bitter vertelt hij ons over zijn ervaringen, met name de ontruiming uit zijn woning. De aanwezigheid van zijn levensgezellin en zijn dochter vervolmaken de schets van een universeel fragment.

Johan van der Keuken werd sterk beïnvloed door het werk van Lucebert, misschien wel de belangrijkste Nederlandse dichter en schrijver uit de avant-gardistische Cobrabeweging. De eerste van drie aan Lucebert opgedragen films betekende eveneens het begin van een samenwerking met de libertaire saxofonist en orkestleider Willem Breuker. « Ik maakte kennis met Breuker ter gelegenheid van een vernissage van drummer/graficus Han Bennink, die optrad met trompettist Ted Curson. Ik stelde voor om de soundtrack van mijn Lucebertfilm te verzorgen en sindsdien hebben we samengewerkt tot 1994 » (van der Keuken). Dus een film over Lucebert in drie momenten : 1962, 1966 (voortgedreven door een montage ultra free) en 1994 (of hoe een ode wordt gebracht aan de overleden dichter door in de richting van een bed te snellenŠ).

+BONUS!!
» Lettre à mon ami Pol Cède

Fotomontage die de geschiedenis van de Afro-amerikaanse bevrijdings-strijd beschrijft, rond de opname van het beroemde "We Insist ! Freedom Now Suite" die Max Roach componeerde op basis van gedichten van Oscar Brown Jr., vertolkt door Abbey Lincoln en begeleid door de saxofoon van Coleman Hawkins.

In het basket noemen ze dit een "Dream Team". Snow (realiseerde o.a. "Wavelength" en "Le région centrale") verenigde voor de muziek van zijn tweede film een hele schare muzikanten: Albert Ayler, Don Cherry, Jon Tchicai, Roswell Rudd, Gary Peacock en Sunny Murray. De plaat met de filmmuziek, die uitkwam via het free jazz en free folk cultlabel ESP, was lange tijd beter bekend dan de film zelf. De cineast ­ en pianist ­ Michael Snow balanceert tussen de bulderende geluiden en het rustige verloop van de beelden. De "Walking woman", het silhouet van een vrouw op ware grote die rondslentert in New York, nu eens zwart, dan weer wit, was de sleutelfiguur in het werk van de artiest destijds, en was de titel van een stuk van Paul Bley. Als graffiti en tag artiest avant la lettre hanteert Snow de herhaling als onderdeel van stadssemiotiek en buigt zich over het verband tussen het individu en het collectieve, tussen eigenheid en anonimiteit.

"Drie beeldcomposities in korte notenwaarden", zo zou je deze "muzikale" kortfilms van beeldend kunstenaar Manfred Montwé kunnen omschrijven. Paradoxaal genoeg misschien, want op twee van de drie films is geen geluid aangebracht! De bruisende energiestroom wordt hier namelijk niet via de gehoorgang gekanaliseerd, maar overspoelt ons netvlies in wervelende vormen. De derde kortfilm uit 1964 geeft een beknopt verslag van een Fluxus-happening in Amsterdam.

Onmogelijk om het over Free Jazz te hebben zonder één van zijn voornaamste oprichters te vermelden. In 1966 was Ornette Coleman in Parijs voor de opname van de geluidsband van een stuk van het Living Theater genaamd "Who"s Crazy?". Dick Fontaine verfilmde de drie opnamedagen die Ornette Coleman, Charles Moffett (percussie) en David Izenzon (bas) samenbracht. "Eén van de beste verfilmde jazz performances die ik ooit zag" (Martin Williams, Jazz Times).

In aanwezigheid van Dick Fontaine.

+ BONUS!!!
» Sound
» Karel Appel, componist

Deze documentaire gaat naar het hart van een buitenwijk in het zuiden van Chigaco en zoemt in op de bewoners van de sociale woonwijk genaamd naar Ida B. Wells, een beroemde militante voor rassenintegratie en ­ gelijkheid. Chigaco, waar de free-jazz floreerde, is ook de geboorteplaats van Sun Ra en van het A.A.C.M. (kunstenaarsgroep van Chigaco). Van de ene generatie op de andere (tijdens het regime van cow-boy Reagan) verslechterd de situatie van de afro-amerikanen, maar echo"s van de free-jazz duiken opnieuw op, ditmaal in de muzikale smeltkroes van de techno-house. Wiseman gebruikt de kracht van elk woord en elk gebaar. Hij houdt zich ver van dramatische taferelen, maar de miserie is aanwezig in de suggestie ervan, bijvoorbeeld door het tonen van de opgelaten politiemannen die een grijsaard uit zijn huis zetten wegens nbewoonbaarheid. Wiseman toont de verscheidene vormen van verzet en engagement die antwoord bieden op berusting en onmacht (de volharding van de voorzitster van het bewonerscomité bij de zoektocht naar een logement voor een toekomstige tienermoeder). De laatste sequentie toont de subtiliteit van de documentaire: de werkelijkheid is zwart noch wit. De wreedheid van het bestaan is mede te wijten aan de zucht naar erkenning van de ene door de andere mens.

Deze semi-clandestiene documentaire werd in 1949 gedraaid en van het scherm verbannen omwille van het niet respecteren van de eisen van zijn geldschieter (een film over het landelijke Afrikaanse leven). "Afrique 50" heeft nooit een exploitatievergunning verkregen, erger zelfs, het heeft de auteur een jaar gevangenis gekost. De film wordt beschouwd als de eerste antikoloniale film. Het Franse koloniale systeem wordt op virulente wijze aangeklaagd door de repressie van de Afrikaanse bevrijdingsbeweging aan de kaak te stellen.

(bonus van Appunti per un orestiade africana)

Atelier Graphoui neemt een bijzondere plaats in binnen de programmatie rond Free Jazz. Het werk van Aline Moens (die nooit haar passie voor de free jazz heeft uitgesproken) in het kader van de Graphoui is een buitengewone mengeling van improvisatie-schriftuur en politieke meningsuiting omtrent de wereld (met thematieken van kolonisme, uitbuiting, integratie) die vonken geeft. De weloverwogen opstelling van de installaties roept brede ervaringen op, en spoort aan tot een voortdurende ontvankelijkheid voor de onverwachte wendingen van het leven; in elk moment zit een potentieel aan verandering! Deze eerlijke spontaniteit zal ook de zogenaamd "minderbedeelde" kinderen niet ontgaan, die zich niet zullen laten opsluiten binnen het determinisme die men hen voorschotelt. Met een ongeziene inventiviteit en energie levert Aline ons poetisch oncorrecte cinema. We zeiden reeds dat met Albert Ayler de jazz terug in de kindertijd duikt. Dit keer is het de cinema die er terugkeert!
In aanwezigheid van Aline Moens + Première van "Coups d"Univers", een gezamelijke creatie met jazz-musici + compilatie van kortfilms.

Kers op de taart! Een filmpje dat ons overal achtervolgdeŠIn 1969, op het Panafrikaanse Festival van Algiers, zijn de Afro-amerikaanse "kleinzonen" te gast, bezeten van "fire music". Deze reis werd door alle muzikanten beleefd als een mythische terugkeer naar Moeder Afrika! WE HAVE CAME BACK! JAZZ, JAZZ IS AFRICAN MUSIC"ŠWe weten niet veel over deze filmŠmaar dankzij een zeer mooie hoes van de plaat Byg-Actuel: "Archie Shepp live at Panafrican Festival" die een saxspelende Shepp toont voor de moskee Ketchoua, in het fijne gezelschap van Touaregmuzikanten, slaan we alvast aan het dromen