Ficties/Ghatak

Deze regisseur, geboren in 1925 en gevlucht uit Oost-Bengalen (het huidige Bangladesh), maakte zijn eerste film in 1952, was dus een tijdgenoot van Satyajit Ray en Mrinal Sen, maar stierf té vroeg in 1976, uitgeput, aan de drank en wanhopig over de opsplitsing van India in 1947, een politieke, maar ook socio-culturele klap. "Cinema is voor mij geen kunstvorm, maar een middel om mijn volk ten dienste te zijn". De opdeling scheurt zijn geboorteland in twee en deze onherstelbare nederlaag tekent zich eveneens af in Ghataks theatrale en cinematografische oeuvre dat bestaat uit slechts 8 langspeelfilms, onafgewerkte films, documentaires, theaterstukken, novellen en essays.Ghatak wordt vandaag beschouwd als een legendarisch filmmaker en algemeen erkend voor de vernieuwing die hij bracht in onderwerp en filmvoering. Wie hem heeft gekend, en dan in de eerste plaats zijn leerlingen aan het Pune National Film and Television Institute, vereert nog steeds de grootmeester: Adoor Gopalakrishnan, John Abraham, Mani Kaul, Kumar Sahani en Ketan Mehta. Een verhaal van verzet geworteld in de grenszone van het opgedeelde Bengalen is kenmerkend voor het werk van dit vroegrijpe, geniale en ongeëvenaard talent. Een grensgebied ook wat de strijd voor de juiste uitdrukkingsvorm betreft: tussen auteurscinema en filmessay, met codes geleend uit de populaire melo-cinema. Als vluchteling op eigen geboortegrond is Ghatak geobsedeerd door de mythische kracht van de terugkeer. Wat zou kunnen doorgaan voor een terugkeer naar de oorsprong, is in feite Ghataks hardnekkige zoektocht naar het breekpunt van het bewustzijn, het moment waarop de getraumatiseerde niet meer weet hoe te herinneren. Zijn oeuvre durft het geheime verbond tussen auteurscinema en populair melodrama openbreken: critici noch publiek wisten dit verhaal te smaken en de regisseur leed eronder, ver weg van de circuits, de festivals en de projectiezalen. In een inleiding voor geschriften van Ghatak schreef de welbekende Satyajit Ray in 1987 het volgende: "Geen enkele invloed van filmscholen is terug te vinden in zijn oeuvre. Alsof Hollywood gewoon niet bestond. Een zeldzame echo uit de Sovjetcinema is hoorbaar, maar dit heeft Ghatak niet verhinderd om op zich een cinematografische beweging te vertegenwoordigen". —

Zijn eigen geschiedenis verwerken in de Geschiedenis; dat is wat Ghatak presteert in zijn laatste langspeelfilm en tevens filmtestament. Hij speelt de rol van een alcoholische intellectueel die Bengalen doorkruist om zich met zijn echtgenote te herenigen. Reisgezellen, waaronder een vluchteling uit Bangladesh of een professor Sanskriet, en ontmoetingen met een schrijver van pornografische verhalen, een vakbondsman, een ambachtsman die Chau dansmaskers maakt, zorgen voor een bont filmspektakel, waarin de protagonist het leven laat na een ontmoeting met revolutionaire studenten. Ghatak, ziek, aan de drank en aan de vooravond van zijn dood, presenteert ons een pessimistische, maar uitermate lucide film, waarin hij zelf speelt met de nodige elegantie en ironie. Een ongezien gevoel voor vrijheid laat de regisseur toe allerhande beelden te combineren; populair of abstract, religieus of uit de Baul musical. Ghatak ensceneert in feite een hedendaags politiek landschap met het navenante dagdagelijkse geweld. De laatste woorden van het hoofdpersonage zijn "One must do something", een fragment uit een roman van Manik Bandyopadhyay, over een wever die verder werkt, zelfs met een machine zonder draad. —

De verborgen ster is Nita, een vrouw die zich voor haar familie opoffert. Van haar werk en loon overleeft een volledige familie vluchtelingen in de omgeving van Calcutta na de Opdeling van Bengalen. Nita besluit haar eigen huwelijk met de wetenschapper Sanat uit te stellen, terwijl haar oudere broer musicus hoopt te worden en haar jongere broer en zus wat rondhangen. De vader en jongere broer worden door een ongeval verlamd. Met de hulp van de moeder verleidt de jongere zus Sanat om er vervolgens mee te huwen. De musicus vertrekt naar Bombay en laat Nita alleen om het huishouden te ondersteunen. Geveld door tuberculose is Nita echter genoodzaakt om alleen naar een sanatorium in de bergen te vertrekken. Terwijl ze enkel "wil leven, vooral leven", zoals ze haar broer vertelt. Ghatak kiest voor een mengeling van melodrama en Indische mythologie, wat resulteert in een complex, rijk tekstpalet, ondersteund door een naar het epische hellende enscenering en een muzikale klankband met gezangen die het Bengaalse universum (Tagore, Bauls) verder verstrakken rond het hoofdpersonage, de tegelijk sterke en zwakke Nita; compact als in een film van Mizoguchi. —

Purushan verneemt de tragische dood van zijn vriend Hari. Gechoqueerd vangt hij een lange reis aan om de moeder van de overledene van het droevige feit op de hoogte te brengen. Onderweg ontmoet hij bekenden van Hari, die hem vervoegen onder-weg. Purushan bevindt zich al snel in een gans gezelschap van figuren die elk op hun manier de herinnering aan Hari tot leven brengen. Ze verrijken het verhaal verder door over hun ideologische denkbeelden te debatteren. De tot rouw gedoemde tocht krijgt aldus een filosofische wending...Deze road-movie te voet gebruikt de esthetiek uit documentaires en het narratief van de epische roman. John Abraham werd sterk beïnvloed door Ritwik Ghatak, professor aan de Pune filmschool. Meer dan wie ook gebruikt hij film als wapen in de strijd voor sociale verandering. John en zijn vrienden hadden het "Odessa Movie Collective" in het leven geroepen om de noodzakelijke fondsen voor het realiseren van deze film bijeen te sprokkelen. "Brief aan een moeder" bestaat dus dankzij de vrijgevigheid van ongeschoolde arbeiders en boeren..—

Geconcentreerd in 90 minuten bespeelt deze docu-fictie van Anup Singh in een soort odyssee de cinematografische, theatrale, muzikale en literaire materie die dierbaar was aan Ritwik Ghatak en aan wie hier een fascinerende ode wordt gebracht, geladen met culturele referenties. De Bengaalse landschappen ontmoeten, al dan niet muzikaal begeleid, de godheden en de mythes, de herinneringen, vreugdes en het leed van de Bengaalse ziel, de ziel van Ghatak en Tagore. De rivier vormde een cruciale metafoor in het oeuvre van de meester: metafoor van de reis en van verdeeldheid. De film begint trouwens op de Padma stroom, grensrivier tussen West-Bengalen (nu deel van India) en Bangladesh. Deze eerste langspeelfilm van de in Dar-es-Salaam (Tanzania) geboren en in Londen gevestigde regisseur vertaalt passie voor Ghatak in epische fictie, brengt een allusie op het universum van de meester die even rijk en complex is als haar voorbeeld. Hij stelt een "improvisatie op de verhalen, beelden en ideeën uit Ghataks cinema" voor en versterkt op die manier de brechtiaanse principes van vervreemding en toeval, die Ghatak reeds eerder met brio in zijn films binnenloodste. —