Italia : Brutti, Sporchi e Cattivi ?

"Gelukkig is er Silvio" ... Toen regisseur Erik Gandini voor het eerst deze slogan van de laatste verkiezingscampagne van Silvio Berlusconi hoorde, dacht hij dat het een parodie was. Welnee, integendeel. Zo werd dit zinnetje het motto van zijn documentaire “Videocracy", over de geschiedenis van de Italiaanse commerciële televisie en de impact ervan op de kijkers en de samenleving. Met "Videocracy" levert Gandini een slimme en heldere bewerking van archiefbeelden en exclusieve interviews. Ze zijn er allemaal: Berlusconi, Briatore, Corona, Mora, Ventura... Allemaal namen die gedurende maanden het nieuws in Italië beheersten. Parallel volgen we ook een ietwat naïeve jonge man die vastbesloten is om op televisie te komen met zijn spieren en zijn mooie smoel. De kijker blijft sprakeloos achter: is wat je ziet echt waar? Is het fictie of documentaire? Gepresenteerd op het festival van Venetië, lokte de film heel wat beroering uit in Italië. De trailer werd op alle televisiekanalen van het schiereiland gecensureerd. Nochtans vertelt deze documentaire niets wat de Italianen nog niet wisten. Deze productie van Zentropa, het productiebedrijf van Lars Von Trier, is zeker een voorproefje om te begrijpen waar het “berlusconisme” zoal voor staat.

Chiara Malta, een jonge Italiaanse die tien jaar eerder naar Frankrijk emigreerde, ontdekt dat haar vader Armando zich enkele jaren geleden tot het centrum-rechts van Berlusconi bekeerde. Voor Chiara is deze ontdekking een schok, want ze heeft haar vader altijd gekend als een zelfverzekerde vakbondsman en een felle verdediger van de Italiaanse Socialistische Partij. Armando lijkt alles te ontkennen en ontwijkt de vragen van zijn dochter. Chiara start daarop een heus onderzoek om de redenen van de ideologische verschuiving van haar vader te begrijpen. Met behulp van alle denkbare opnametechnieken (soundtracks, antwoordapparaten, super8, 16mm en video) wordt iedereen door de molen gehaald: de familie, dierbaren, vrienden van de vader en de leden van de partij. Ondanks de ernst van het onderwerp is het een verrassend ludieke film (met zelfs enkele animatie-sequenties), relatief ongebruikelijk voor Italiaanse documentaires. Naast een persoonlijke zoektocht toont de film hoe moeilijk het is om de motivatie voor een politieke koerswijziging te begrijpen. Het geval van Armando is verre van een alleenstaand geval in Italië.

Augusto Tretti is een cineast met een vervloekte carrière: hij regisseerde slechts vier films op dertig jaar tijd. Zijn werk is moeilijk te pakken te krijgen, er bestaan geen dvd’s van. Toch kennen doorwinterde cinefielen hem een cultstatus toe. «Il Potere», dat in 1972 op het filmfestival van Venetië werd voorgesteld, wordt beschouwd als zijn meesterwerk. In vijf episodes toont Tretti hoe de macht sinds de steentijd tot de moderne tijden, via de Klassieke Oudheid, de Far West en de periode waarin het fascisme welig tierde, in de handen bleef van mensen die er geen bezwaar tegen hadden geweld en oppressie te gebruiken om die macht te behouden. De toon van de film is burlesk, excentriek en oneerbiedig. Sommige scenes roepen herinneringen op aan het theater van het absurde. De ontluisterende vertelling kon niet op goedkeuring rekenen van toenmalige invloedrijke politici. Ze maakten de distributie van de film moeilijk; zelfs steun van de intelligentsia en cineasten kon niet verhinderen dat de film werd gecensureerd. Fellini deed een oproep: «Ik raad al mijn bevriende producenten aan Tretti op te zoeken, hem een contract te laten ondertekenen en hem de films te laten maken die hij wil! Probeer hem vooral niet tot rede te brengen, want hij is een gek zoals de Italiaanse cinema die goed kan gebruiken.» De woorden kregen helaas geen opvolging. Enkele jaren later hield Tretti het filmmaken voor bekeken. De twee voorstellingen van «Il Potere» in Nova zijn voor zover we weten de eerste in het buitenland.

Italië is in de greep van een epidemie, maar dit vormt geen belet voor het jaarlijkse rendez-vous van een kliek politiekers, hoge bazen, industriëlen en bankiers in hotel "Zafer". Afgesneden van de wereld komen ze er elk jaar spirituele oefeningen doen om hun zonden weg te wassen. Deze keer zal hun samenkomst een ongewoon karakter krijgen omdat er ook beslist moet worden over de vernieuwing van de "Partij". Machtsspelletjes krijgen algauw de bovenhand op goede voornemens en christelijke moraal. Ook de spirituele oefeningen worden snel vergeten wanneer enkele mysterieuze moorden het valselijk milde klimaat van deze bijeenkomst komen verstoren.
Los geïnspireerd op de gelijknamige roman van Leonardo Sciascia - die overigens meeschreef aan het scenario - is deze absoluut buitengewone film een donkere en geschifte parodie op de corruptie en het cynisme die in de Italiaanse politiek overheersen. De film werd gedraaid in de "loden jaren" en viseerde de Christelijke Democratie die sinds de Tweede Wereldoorlog het politieke landschap domineerde. Wegens té beschamend voor de politieke klasse werd de film uit circulatie gehaald en het negatief werd - naar men beweert - verbrand.
Vijfendertig jaar later toont dit werk van Elio Petri zich nog steeds actueel, en is het nog even moeilijk te zien te krijgen. Gerealiseerd door één van de modernste en meest visionaire cineasten uit Italië, gespeeld door een opmerkelijke cast (waaronder Gian-Maria Volonté en Marcello Mastroianni) en gezegend met een muziekscore van Ennio Morricone, is dit de film die je zéker niet mag missen! Voor wie toch twijfelt: Todo Modo wordt in Cinema Nova vertoond in de door Cinecittà gerestaureerde versie en is niét te vinden op DVD.

In december nog geprogrammeerd in het thema Radio Activities, nu vertonen we deze documentaire over het unicum Radio Città Futura opnieuw. Het verhaal van deze in 1976 in Rome opgerichte onafhankelijke radiozender is sterk verbonden met Renzo Rossellini, de zoon van filmmaker Roberto Rossellini. Het was een periode waarin politiek activisme alomtegenwoordig was. De radio stond dicht bij de filosofie van Avanguardia Operaia. Ze stelden: ’’De radio is haast een mirakel waardoor mensen van verschillende afkomst maar met duidelijke ideeën omtrent het staatsverzet en de oppositie van de Rode Brigade, elkaar gevonden hebben”. De radiozender, die veel vrouwen in haar midden had, is helaas vooral bekend gebleven door een aanval van een neofascistisch commando, uitgevoerd tijdens een feministische Radio Donna-uitzending. Dertig jaar later herenigt documenatairemaakster Donata Gallo de activisten van toen in een unieke film waarvoor ze vreemd materiaal uit de archieven opdelfde.

"Republicca nostra" werd gedraaid tussen maart en december 1994, een zeer cruciale periode in de hedendaagse Italiaanse geschiedenis. Het was de tijd van de operatie Mani Pulite (schone handen), die de afpersingen en de corruptie van het Italiaanse partijlandschap en de financiële wereld blootlegde. De film volgt enerzijds twee magistraten van de Mani Pulite-pool, Piercamillo Davigo en Antonio Di Pietro, en anderzijds de verkiezingskandidaten Gianni Pilo (indertijd de rechterhand van Berlusconi) en Alvaro Superchi (ex-communist en werknemer bij Alfa Romeo). Er wordt getoond hoe Berlusconi, als gevolg van het verdwijnen van de christen-democratie en de socialistische partij, er in een tijdspanne van slechts drie maanden in slaagt om de Forza Italia-partij uit de grond te stampen en de verkiezingen te winnen. Enkele maanden later neemt hij ontslag.
"Republica Nostra" weet op een zeer duidelijke en scherpzinnige manier de verschillende componenten van het Italiaanse politieke leven te vatten en geeft stof tot nadenken over de relatie politiek-gerecht-media. Hoeft het gezegd dat deze documentaire, die werd geproduceerd door een Frans productiehuis, de grootste moeite heeft gekend om op Italiaanse bodem vertoond te worden?

Vergis u niet, in Italië leeft wel degelijk een onafhankelijke cinema die het hoofd biedt aan clichés en banaliteit. Een echte "underground"cinema buiten het gangbare distributiecircuit dat zich, nergens meer dan in Italië, meestal beperkt tot publiekstrekkers. Catherine Libert en Stefano Canapa zijn beginnen zoeken naar de voetsporen van deze "ongeziene" cinema en naar de makers ervan. In het eerste luik van een werk dat zich op langere termijn realiseert, filmen ze de ontmoetingen met de atypische filmcriticus Enrico Ghezzi en met de cineasten Sandri en Beppe Gaudino (van Gaudino hebben wij enkele jaren geleden het bijzonder mooie "Giro di Lune tra terra e mare" vertoond). Alsof het een wandeling onder vrienden is, keuvelen de drie over het begrip "onafhankelijkheid" in de cinema. Gedraaid in grofkorrelig zwart-wit is "Les champs brûlants" ook een bijwijlen zeer poëtische wandeltocht door een Rome waarin de tijd verstilt lijkt. De tocht eindigt in Pozzuoli vlakbij Napels waar zich de “Campi Flegrei” uitstrekken... ook wel de "brandende velden" genoemd omwille van de nabijgelegen vulkaan.

Roberto Nanni is één van die filmmakers die nog hardnekkig geloven dat cinema op een absoluut vrije wijze kan worden beoefend. Hij heeft zijn wortels in de iconoclastische punk-scene van het Bologne van de jaren ’70. In dat opzicht is het logisch dat Nanni toenadering zoekt tot de Britse indie-scène en beïnvloed wordt door de Amerikaanse underground film (Stan Brackhage, Jonas Mekas, Kenneth Anger...). Zijn passie voor film is ook nauw verbonden met muziek. Zijn films, opgenomen in 8mm, Super8, 16mm, video en meer recent op digitaal formaat, zijn een zoektocht naar een synthese tussen beeld en geluid. Sommigen linken zijn films met de laatste periode van Derek Jarman. Nanni heeft trouwens ook een film met hem gemaakt. Beschouwd in Italië als één van de meest experimentele filmers van zijn generatie, toont Roberto Nanni zich vastberaden om zijn vrijheid te bewaren, iets wat velen beschouwen als niets minder een daad van verzet... Nanni zelf zal deze voorstelling bijwonen, net zoals Steven Brown van de groep Tuxedomoon met wie hij al lang samenwerkt. Voor volgend jaar plannen ze om samen op te treden.

Het dorpje Sint-Anna, in het zuiden van Calabrië, telt 500 bewoners. Tot enkele jaren geleden was het dorp letterlijk van de rest van de wereld afgesneden. Vandaag is één van de grootste asielcentra van Europa er gehuisvest. Het aantal immigranten is er veel groter dan het aantal autochtonen. In de straten van het dorp stijgen de spanningen merkbaar. «Niguri» (de titel betekent ’’negers’’ in het Calabrische dialect) ontleedt met veel finesse het onbehagen dat in het dorp leeft, en de onmogelijkheid tot communicatie die tussen de asielaanvragers en de bewoners bestaat. De film doet vragen rijzen omtrent de absurditeit van een dergelijke geforceerde melting-pot. Langs de ene kant krijgen de immigranten het woord: zij wachten en hun aanwezigheid in het dorp sleept alsmaar aan. Aan de andere kant staan de inwoners van Sint-Anna die de door hun dorp dolende mannen en vrouwen zonder papieren niet meer kunnen aanzien. Zij wachten eveneens, maar dan op het moment dat de situatie verandert. Calabrië, waaruit ironisch genoeg ooit zelf veel mensen emigreerden, is één van de armste regio’s van Italië. Het gebied weet niet hoe het met zijn nieuw toebedeelde rol moet omgaan. ’’Niguri’ ’’ gaat over de micro- en de macrokosmos en over het in dit stukje Italië heersende gevoel van in de steek te zijn gelaten.

Duizelingwekkende decolletés, gigantische borstimplantaten, "stoten" op metershoge hakken die zich laten filmen onder veel te korte rokjes, onderdrukte en vernederde vrouwen, uitdrukkingsloze gezichten, verlamd door een overdosis chirurgie... Op basis van fragmenten, geplukt van de Italiaanse televisie, hekelt “Il corpo delle donne” hoe vrouwen worden getoond op het kleine scherm van de Italiaanse huishoudens: vulgair, smakeloos en vernederend. Vrouwen die denken, volwassen zijn, oud of gewoon "echt" worden geweerd. Toen de drie auteurs met deze film begonnen hadden ze niet het minste idee welke impact deze zou hebben. Eerst gratis uitgezonden op het web, dan op festivals en in kleine zalen in heel Italië, werd hij gezien door meer dan 3 miljoen toeschouwers! Als voorprogramma tonen we de korte film "La vie en rose" van de vereniging "Donne pensanti" over het gebruik van het vrouwelijk lichaam in reclame. De vertoning wordt gevolgd door een discussie over de film, gepresenteerd door Valerie Brixhe, kunsthistorica gespecialiseerd in de deconstructie van afbeeldingen uit de collectieve verbeelding.

www.ilcorpodelledonne.net

www.donnepensanti.net

In de jaren 80 werd het Toscaanse dorp Mercatale ook wel "Klein Rusland" genoemd omdat het gros van de inwoners er lid was van de Italiaanse Communistische Partij (PCI). Toenmalig RTBF-journalist Hugues LePaige begint in 1982 aan een documentaire die uiteindelijk 22 jaar in beslag zal nemen. Aan het tempo van één opname om de twee à drie jaar volgt hij het parcours van de vier militante communisten Carlo, Claudio, Vincenzo en Fabiana. Hun persoonlijk verhaal vormt een belangrijke getuigenis van de geschiedenis van de Italiaanse linkerzijde en van de politieke context in het algemeen. Passeren de revue: de dood van communistenleider Enrico Berlinguer (1984), de val van de Berlijnse muur (1989), de ontbinding van de PCI en vervolgens de transformatie tot PDS (1991), de overwinning van Silvio Berlusconi in 1994 gevolgd door die van Romano Prodi in 1996, en tot slot de recentste overwinning van Berlusconi in 2001. Zoals de titel suggereert stelt "Il fare politica" het politiek engagement in vraag. "Blijf niet staan kijken. Participeer! Wees protagonist van de geschiedenis en van de aan de gang zijnde veranderingen!" getuigen de vier hoofdrolspelers van dit filmdocument treffend.